This is not a chicken, het manifest van Koen Vanmechelen
On december 29, 2020 by GwenVan rust is er volgens ons weinig sprake in het leven van kunstenaar Koen Vanmechelen. De laatste keer dat we rond de majestueuze tafel in het atelier van Koen plaats namen, was het alle hens aan dek voor de opening van zijn work-in-progress LABIOMISTA. Nu is het drukte omdat hij morgen naar zijn geliefde Italië vertrekt. Maar voor TheArtCouch maakt hij toch even tijd om dieper in te gaan op zijn nieuwe boek This is not a chicken. We confronteren de kunstenaar met de schrijver aan de hand van enkele citaten uit het boek.
De laatste keer dat we hem spraken benadrukte Koen dat hij meer wil zijn dan de man van de kippen. Dan lijkt de titel van zijn boek This is not a chicken toch wel niet de juiste manier om deze geuzennaam uit de wereld te helpen. Koen lacht wanneer we hem dit voorleggen en op zijn charmante manier licht hij de bestaansreden toe van dit boek dat hij samen met bioloog-filosoof Geerdt Magiels schreef. In de eerste plaats benadrukt hij dat dit geen gewoon kunstenaarsboek is. Mensen die op zoek gaan naar foto’s van kunstwerken zullen bedrogen uitkomen. In het boek wordt de visuele kunst herleid tot schetsen van Koen die tot stand kwamen tijdens de onderlinge dialoog en tot de coverfoto van de kunstenaar door Stephan Vanfleteren. In zijn handen houdt Koen een fictieve kruising van een kip en een buizerd, de belichaming van het ultieme prooi-roofdier.
Is je leven nog niet druk genoeg? Of was dit het ideale moment voor het boek?
“Het boek hing al lang in de lucht. Het is inderdaad geen alledaags kunstenaarsboek geworden, maar dat was een bewuste keuze. Mijn werk is niet vrijblijvend, eerder vrij complex: een werk in constante transformatie. This is not a chicken mag gerust mijn manifest genoemd worden. Dit boek is geen fast food, maar slow cooking. Het neemt je mee langs mijn werk, laat je kennismaken met de evolutie ervan. De kip is mijn manier om de maatschappij tegelijk een artistieke en kritische spiegel voor te houden. De kip is niet alleen verweven met de geschiedenis van het menselijke dier over de hele wereld, maar toont ook het gebruik en misbruik door de mens. Waar de mens komt, volgt de kooi. (blz.12). Kippen zijn migranten die je in alle culturen aantreft, van Chinese zijdehoen tot Franse Poulet de Bresse. Maar tegelijk zorgt onze monocultuur ervoor dat ze in overbevolkte legbatterijen hun immuniteit, diversiteit en vruchtbaarheid dreigen te verliezen. Het globale bedreigt het lokale. COVID-19 heeft dit gegeven een menselijk gelaat gegeven. De mens is ook een gekooid wezen geworden: mondmaskers, handen wassen en social distancing. Zolang er via een vaccin geen wetenschappelijke oplossing is, kunnen we enkel op culturele remedies terugvallen die ons toelaten om toch nog een soort samenleving te hebben. Zonder deze culturele rituelen zou het leven momenteel hondsbrutaal zijn.
Maar dit (vals) gevoel van veiligheid zorgt ook voor beperkingen. De kooi zorgt voor een monocultuur, werkt niet bevruchtend. En dan bedoel ik dat niet alleen letterlijk, maar ook de bevruchting van nieuwe ideeën dreigt dan achter te blijven. Het verhaal van de kip is het verhaal van de samenleving, en dat verhaal achterhalen is op zoek gaan naar een nieuwe essentie, een nieuwe definitie. Kunst, zo geloof ik, kan tonen hoe we de planeet en onszelf moeten heroriënteren na de coronacrisis.
Na dit vurig pleidooi keert Koen naadloos terug naar zijn manifest. We confronteren hem met een tweede citaat uit zijn boek. We zijn de kunst verloren om dingen te doen zonder functionaliteit. Alles moet in functie staan van iets. Kunst weet daaraan te ontsnappen. (blz. 26). “Ik weet nooit waar ik zal eindigen wanneer ik aan een project begin. Het resultaat kan beïnvloed en bepaald worden door kleine, schijnbaar betekenisloze dingen. Je streeft niet naar schoonheid. Gaandeweg ontdek je ze. Kunst is vrijheid. Mijn kruisingen waren nooit tot stand gekomen in functie van een industrieel of wetenschappelijk project. Jean-Jacques Cassiman, de autoriteit op gebied van genetica, omschreef mijn werk als een project dat moet bekeken worden met een wetenschappelijke bril, maar niet om louter aan wetenschap te doen. Dan schiet het geheel aan zijn doel voorbij.
Als we dit allemaal horen, dan kunnen we gerust concluderen dat dit geen boek is om snel te lezen. Wie is de ideale lezer van je boek?
Zonder aarzelen antwoordt Koen dat dit een boek is voor de nieuwsgierige mens. “Mijn boek staat vol denkpatronen. Het is inderdaad geen consumptieboek geworden. Het is een neerslag van mijn gesprekken met Geerdt. Ook hier is er een kruising en bestuiving geweest van geesten en ideeën. (lacht). Ik wilde geen ghostwriter, het boek is het resultaat van een voortschrijdende kennisdeling. Al pratend schetste ik: ideeën werden concrete beelden. We namen in het begin van het gesprek al het woord ‘manifest’ in de mond. Ik denk dat het inderdaad wel voldoet aan de definitie. Het enige verschil is echter dat ik mijn kennis toets aan die van anderen. Dat is een constant gegeven in mijn werk. Zo is ook LABIOMISTA ontstaan. Daarom is het ook een levend en evolutief kunstwerk. Het vormt een uitnodiging tot dialoog: met de wereld maar ook op microniveau met de lokale initiatieven in de buurt zoals Nomadland. This is not a chicken is mijn manier om met geïnteresseerden in mijn werk tot een dialoog op papier te komen.
Verder in het boek komen we ook te weten dat je je kunst wel eens als ‘mise-en-place kunst’ omschrijft. Wat moeten we er ons daarbij voorstellen?
Mijn team is daar een goede getuige van. Ik steek mijn creatieve ‘frigo’ als het ware vol. Dan komt het moment dat je alles samenraapt en daaruit ontstaat je creatie. Als je samenstelt aan de hand van een vooropgesteld plan, dan is het voor mij geen kunst, maar iets wat gemaakt is. Maar als je zelf verrast wordt door het eindresultaat, dan ben ik blij door de tabula rasa waarmee ik telkens mijn werk aanvat. Het resultaat is dan simpel: overleven of verdwijnen. Dat moment van creatie is dan ook het moment van spanning. Of zoals je in mijn manifest kunt lezen: “Ik assembleer werken zoals je een bord in de keuken samenstelt en klaarmaakt om te serveren. Alle onderdelen worden nauwgezet op de goede plek en in de gewenste verhoudingen op het gepaste bord gelegd tot één culinaire installatie. Ik breng de ingrediënten van de wereld samen in mijn werken, telkens opnieuw zoekend naar manieren waarop ze samenwerken. Dat is een heel andere manier van kunst dan de art trouvé waarin het toeval bepaalt wat uiteindelijk bij elkaar komt. Ik zoek bewust naar ingrediënten die samen precies de juiste metafoor verbeelden.”
Je haalt inspiratie uit de natuur en zoals hierboven blijkt ook uit de keuken. Zijn er ook kunstenaars waar je inspiratie vindt?
De naam van Olafur Eliasson valt. Net zoals Koen een ‘laboman’. Maar de naam die hij uiteindelijk uitspreekt is verrassend. “Ik heb de onhebbelijke gewoonte om dan Mahatma Gandhi te vermelden. Ik vind inspiratie in zijn levensfilosofie. Daarom hoeft kunst zich voor mij niet te beperken tot het canvas. Ik zie kunst vanuit een veel breder spectrum. Ook in tijd. Ik heb projecten die zich pas over vijf jaar zullen manifesteren. Tijd en vooral de snelheid ervan zegt veel over de hedendaagse maatschappij. Wanneer kunstenaars snel tot een resultaat willen komen dan is dat een teken des tijds. Wat men schept is dan relevant binnen dit tijdsbestek. Als deze relevantie aanwezig blijkt, dan wordt het werk tegelijk ook een commentaar op de maatschappij waarin het tot stand gekomen is.”
Laten we even kijken naar een ander hoofdstuk uit je boek ‘ de zin van schoonheid’. Geerdt Magiels opent met: Schoonheid blijkt het ultieme criterium te zijn om kunst te beoordelen. De achterliggende gedachte is dat de mens kunst maakt om iets moois te scheppen. En als het niet mooi is, is het mislukte kunst of zelfs helemaal geen kunst. Mag kunst alleen maar mooi zijn?
“Mooi en schoon zijn twee verschillende begrippen. Schoon zit in de inhoud en mooi zit in de oppervlakte. Vlaams heeft een rijke woordenschat. Hierover kan je filosoferen. Schoonheid is het DNA , mooi is het fenotype ervan. De maatschappij zegt wanneer iets niet schoon is, het bijna een mislukking is. Ik wil er wel dadelijk aan toevoegen dat dit niet impliceert dat het dan altijd lelijk hoeft te zijn. Voor mij primeert de schoonheid, waarbij je vaak voorbij de grenzen van het waarneembare kunt gaan.
De kunstenaar is de barometer van zijn tijd, hij ruikt wat er gaat komen en hij doet dat met de ingrediënten van gisteren en vandaag. Daar maakt hij zijn nest mee. Het kuiken wordt in de toekomst geboren. De kunstenaar is een spons die door de maatschappij loopt en alle tendensen opslorpt. Deze absorptie manifesteert zich in je lichaam en komt er opeens uit, een vrijgave van energie: daarin zit dan kennis voor de toekomst. Vervolgens moet de analist in de kunstenaar wakker worden om te lezen wat hij gemaakt heeft, je kan het niet op voorhand bedenken. Het beeld draagt de kennis. Ik kon dit boek maar maken als ik het beeld kon analyseren. Het ontstond door de tekeningen, honderden droedels en schetsen tijdens mijn gesprekken met Geerdt. En dan zie plots de kennis. In een gezonde dialoog ontstaat een symbiose.
Geerdt is trouwens de curator van de tentoonstelling Een eeuw van verwondering die momenteel in het Antwerpse Museum Plantin-Moretus loopt. Daar vind je een ander boek waarmee ik druk bezig ben: het Book of Genomes. Nieuwe kennis vertaalt zich anno 2020 ook in nieuwe vormen van kunst. Ik gebruik het DNA van de kip als basismateriaal voor een oeuvre over bio-culturele diversiteit en rijkdom. Het boek bevat de miljoenen genetische variaties van mijn hybride kippen. Hier komen ambacht, technologie en conceptuele verbeelding samen.“
En laten we ten slotte nog even terugkeren naar deze plek. LABIOMISTA is ‘incontournable’ geworden in de kunstwereld en heeft Genk op de wereldkaart geplaatst. Hoe kijk je er zelf naar?
“Verwondering is zeker op zijn plaats, we hebben onmiddellijk de wereldpers gehaald bij de opening: The New York Times, The Guardian, Wallpaper. LABIOMISTA opende de deuren onder het oog van de wereld dankzij mijn Cosmopolitan Chicken Project. Meer dan dertig jaar heeft mijn werk gerijpt in de tijd. Er is gelukkig ook discussie over mijn werk, met begrip en onbegrip tot gevolg.”
Rasverteller Koen illustreert dit met een anekdote tijdens de Biënnale van Venetië in 2011. Tijdens een diner in Palazzo Loredane ontstond een pittige discussie aan een van de tafels over de vraag of zijn kippen al dan niet kunst zijn. De gastheer vroeg aan curator Peter Noever om diens oordeel. Noever stelde de vraag wat het interessantste is? Een schilderij tegen de muur hangen en iedereen laten bevestigen dat dit kunst is.? Of een kip de discussie over kunst laten opwakkeren. Is kunst hetgeen we herkennen als kunst of juist wat we nog niet kennen als zijnde kunst? Een belangrijk iets dat gezegd werd door de curator, je confronteert de mensen met iets wat nog niet herkend is als kunst.
“Dit is net het DNA van LABIOMISTA. De pers schreef over ons als du jamais vu, een kunstwerk dat zichzelf bevrucht en opnieuw uitvindt. Door de pandemie zijn we in feite nog maar zes maanden effectief open geweest en toch mochten we al meer dan 100.000 bezoekers van over de ganse wereld ontvangen. LABIOMISTA is een begrip geworden: een evoluerend kunstwerk, dat zich openbaart maar je ook uitnodigt om er in rond te lopen. Onze lama Winter (naam van het dier, n.v.d.r.) wordt ingezet tegen COVID-19, vanuit een dubbel immuun systeem, wetenschappers zijn bijna zeker dat de medicatie lukt. De lama’s zitten al 20 jaar bij ons. Is er een mooiere ambassadeur voor mijn werk? (lacht)
De bedrijvigheid in het atelier doet vermoeden dat het tijd wordt om afscheid te nemen. Koen vertrekt richting Murano om zich verder voor te bereiden op toekomstige werken en tentoonstellingen. Het boek-manifest This is not a chicken is alvast een mooie doch intensieve manier om je voor te bereiden op een bezoek in LABIOMISTA en het werk van Koen Vanmechelen zelf natuurlijk.
Voor meer info over het boek This is not a chicken kan je terecht op https://www.lannoo.be/nl/koen-vanmechelen-not-chicken
Geef een reactie