Wat ik me niet kan herinneren, is niet de moeite waard.

On mei 4, 2019 by Gwen

Meer dan drie jaar van foto tot eindresultaat. Panoramabeelden van enkele meters lang waarin je blijft verdwalen in details. Na een eerste tentoonstelling in 2013 met als titel ‘Meeting Africa’, en een tweede expo in 2017 rond ‘Cuba’ strijkt fotograaf Wim De Schamphelaere (Antwerpen, °1963) vanaf 5 mei voor een derde maal neer bij de Antwerpse Galerie De Zwarte Panter voor de expo ‘Exchanging Looks’. Dus tijd voor een interview aan de man die zelden zijn fototoestel bovenhaalt tijdens zijn reizen.

De fotograaf is fashionably late, maar enkele minuten later krijgen we bericht dat hij op zoek is naar een parkeerplaats in de Antwerpse binnenstad. De man die ons enkele minuten later de hand drukt is groot, getaand, dromerige ogen. Hij is net terug uit Ethiopië en het lijkt alsof hakuna matata nog volledig door zijn lichaam stroomt.

De late roeping van de lens

Fotografie was een late roeping. Na een carrière als ingenieur biochemie en later als zaakvoerder van zijn eigen bedrijf voor digitaal drukwerk trekt Wim de professionele deur achter zich dicht en zonder opleiding trekt hij met zijn camera de wijde wereld in. Hij is op zoek naar harmonie met als eerste bestemming het natuurschoon op Madagaskar. Ondanks zijn bewondering voor natuurfotografen als Nick Brandt en Guido Sterkendries, wordt hij vooral aangetrokken door de bewoners van dit eiland.

In het begin ligt de nadruk vooral op zwartwit foto’s. Terwijl hij ons enkele van zijn werken toont, komen de verhalen boven. Doorleefde gezichten gevangen in een net van licht en schaduw. De woorden van de Amerikaanse fotograaf Andri Cauldwell kunnen ons gevoel niet beter verwoorden: To see in color is a delight for the eye, but to see in black and white is a delight for the soul. ‘Pierrot Men, een goede vriend van mij en ooit verkozen tot beste Afrikaanse fotograaf in Madagaskar, was jaloers op mijn foto van hond met man en bijl,’ vertrouwt de fotograaf ons toe. ‘Weet je hoe ik het verzachtend effect op de randen verkrijg? Door confituur of haren aan te brengen op de filter.’

Ondanks uitstappen naar Cuba en het Verre Oosten houdt Wim het meest van de pure ziel van Afrika. Hij weet hoe hij vertrouwen kan opbouwen met zijn geduldige en respectvolle aanpak. ‘Een oude, grote man dwingt respect af in Afrika’, licht hij toe. ‘Zo trok ik maandenlang in Burkina Faso rond met de chef van de gevreesde Toearegs. Ook in de vluchtelingenkampen op de grens van Libië en Tunesië wist ik het vertrouwen van de vrouwen te winnen. Ik kocht geiten en liet die vervolgens afleveren.’ Wim fotografeerde de maisveldjes die in plastic flessen rond de tentjes groeiden, en op zijn beurt werd hij gefilmd omdat hij de enige was die er in slaagde met de vrouwen een connectie te maken. Maar de fotograaf neemt niet alleen een foto, hij leeft hem. Zo sliep hij vier dagen op een 1,5 km lange vuilnisbelt om zijn memorabele foto te maken van de gebogen vuilnisvrouwen. Deze foto trok de aandacht van de internationale pers op de tentoonstelling in Charleroi door het schilderachtige karakter. Ik kijk naar hen en zij kijken naar mij. Wederzijdse erkenning als mens: Exchanging looks.

Wanneer de foto’s klaar zijn, keert hij met het resultaat terug naar de mensen. Na vele uren, dagen, jaren van construeren, is het dan ook grappig om te zien, hoe de mensen de foto’s terug verknippen. Trots op hun eigen portret!

Ik maak geen foto’s, mensen geven mij hun beelden

Ook al heeft Afrika zijn hart gestolen toch heeft ook Cuba een speciaal plekje in het hart van Wim veroverd. ‘Iedereen zou een week in Havanna moeten doorbrengen’, betoogt hij met veel enthousiasme. De foto’s die deze passie ondersteunen doen ons wegdromen naar rum en gekleurde oldtimers. We schenken de glazen nog eens vol met een rondje bubbels, een placebo dat Cuba moet doen vergeten. Wim heeft drie jaar op Cuba gewerkt. Ronddwalend door de straten, omhoog kijkend naar de pastelkleurige gevels en schetsen makend, zonder concreet eindbeeld voor ogen. Hij ziet de compositie niet op voorhand. Bij de Cubaanse werken worden de straatbeelden gecomponeerd tot een ritmisch geheel van afwisselende gevels en balkons inclusief de inwoners voor de deur, een collage van momentopnames die een niet-bestaand ogenblik documenteren. Wim wil niet louter het beeld nemen van de mensen maar een band opbouwen, moeite doen, tijd geven tot zij er klaar voor zijn om het portret van hun gemeenschap te delen.

De fotograaf zonder toestel

Zelf neemt Wim amper foto’s. Hij vertrouwt zijn camera toe aan de jongens en meisjes van het dorp. Na verschillende ontmoetingen wanneer de mensen er klaar voor zijn, zal Wim zijn project starten. Aan de hand van honderden soms wel duizenden foto’s reconstrueert hij naderhand een nieuwe realiteit binnen een bijna filmisch decor. Deze gewaarwording werkt bevreemdend: mensen poseren als personages in een onbestaande realiteit. Wim lacht verontschuldigend: ‘Schilders hebben dit vrij snel door omdat de perspectieven niet kloppen.’ Hij wijst ons op de schaduwen in zijn werk. Op eenzelfde foto waaieren de schaduwen in de verschillende windrichtingen, alsof de fotograaf ons bewust wil laten merken dat alles in scène gezet. Een speelse knipoog die sterk afwijkt van de strakke regie van een Marc Lagrange of Jeff Wall.

Over Salgado en en Chinese round houses

Een ontmoeting met Sebastiao Salgado staat hoog op zijn verlanglijstje. Salgado is veel meer dan foto journalist . Zoekt achter de juiste opbouw van een beeld en heeft duidelijk een eigen herkenbare stijl. En in China wil hij ‘the round houses’ fotograferen. Dit zijn oude boerderijen, ronde forten, 3 à 4 verdiepingen hoog met een binnenplein waarop alle balkons uitzien. “Ik zou vervolgens deze ronde tot een lange aaneenschakeling van gebouwen maken. Ten slotte krijgen de oude bewoners van deze boerderijen hun eigen plaats binnen het geheel. Of zoals Wim het zelf zegt: ‘Ik gebruik moderne fotografische technieken, niet om het reële beeld te veranderen, maar enkel om die realiteit getrouw weer te geven via een weg die in het verleden niet bestond.’

Het werk van Wim Deschamphelaere is gerespecteerd in het buitenland, maar in Vlaanderen is hij nog niet voldoende bekend. Een opportuniteit want verzamelaars beginnen meer oog te krijgen voor deze man. Een gedeelte van de opbrengsten schenkt hij aan de lokale bevolking;: een (letterlijk) groot man met een groot hart die zeker nog van zich zal laten horen.

De tentoonstelling Exchanging Looks loopt van 5 mei tot 23 juni in Galerij De Zwarte Panter.

Dit artikel is ook verschenen op theartcouch.be.