Parfum van een onbewoond eiland
On december 22, 2018 by GwenHoe ruikt een onbewoond eiland in het Comomeer? Naar de koffiebonen van George C., een van de bekendste bewoners rond het meer? Naar ochtenddauw? Naar aarde na een flinke regenbui? Naar dennenhout, hooi, lindebloesem, mirre, wierook? Wellicht zijn alle voorgaande antwoorden correct. Het zijn de geuren van het kleine eiland Comacina, wachtend in een flesje om hun vleugels uit te slaan. Tijd voor The Art Couch om langs te gaan bij geurkunstenaar Peter de Cupere om van dichtbij kennis te maken met deze bekende olfactorische kunstenaar zijn geurige kunstprojecten waarvan veel een proustiaanse achtergrond hebben en aldus inspelen op de herinnering.
Comacina, het onooglijke eilandje in het Comomeer was tussen 1917 en 1920 eigendom van de Belgische koning Albert I, als dankbetuiging voor dappere prestaties van de Belgen tijdens de Eerste Wereldoorlog.
In 2008 zorgde de Fondazione Isola Comacina voor een grondige facelift van het ingedommelde legaat. De minimalistische huisjes van Pietro Lingeri kregen een opsmukbeurt en konden ondertussen reeds meer dan 100 creatieve geesten huisvesten. In totaal isolement komen kunstenaars uit verschillende disciplines, gaande van beeldende kunst, dans, fotografie, theater, muziek tot audiovisuele kunsten samen in een scheppende flow. In 2011 viel Peter de Cupere de eer te beurt om als artist-in-residence op het eiland te verblijven.
Op 28 november opende de tentoonstelling “ISLAND-ISH” gewijd aan het oeuvre van prominente Italiaanse en Belgische artiesten die in de kunstenaarsresidenties op het eiland Comacina verbleven. Voor deze tentoonstelling, die nog tot 8 januari loopt in he Brusselse Instituto Italiano di Cultura, ontwikkelde De Cupere zijn Artfume Isola Comacina. De formule voor dit parfum kwam tot stand tijdens zijn verblijf op het eiland en refereert aan de olfactorische kunstwerken die hij toen ter plekke maakte.
Smell is the first sense
Ruiken aan de oksel van takken van de bomen, van planten waaronder zelfs netels was voor de jonge Peter de Cupere de start van zijn speurneustocht naar de wondere wereld van geuren. Tijdens zijn verbale reis neemt hij ons niet alleen mee langs netels, maar ook een regenworm is niet veilig voor zijn reukorgaan. Wist je dat een regenworm anders ruikt aan voor- en achterkant? Met pretlichtjes in de ogen onderwijst hij ons over zijn Olfactory Art Manifest. De eerste keer dat in een manifest naar het belang van geur verwezen werd was in 1913. Toen publiceerde Carlo Carrá La pittura dei suoni, rumori, odori: Manifesto futurista. Ondanks de publicatie van het manifest werd de volgende decennia de geur toch maar stiefmoederlijk behandeld in de kunst. Het is pas sinds het einde van de vorige eeuw dat het gebruik van geur aan belang wint. 101 jaar na Carrá publiceerde De Cupere zijn eigen manifest en ondertekende het met (pittig detail) zijn eigen lichaamsgeur. In dit manifest geeft hij zijn visie op olfactisme, olfactionisme en olfactorisme. Gelukkig is deze man als docent gewend om les te geven en op bevlogen wijze licht hij ons de nuances toe.
Er is sprake van olfactisme, de overkoepelende term, wanneer we spreken over kunst waarbij geur deelt uitmaakt van een kunstwerk of het kunstwerk zelf is. Deze term wordt vervolgens opgedeeld in olfactionisme en olfactorisme. In de eerste term zijn de woorden fact en action terug te vinden. Fact kan aanzetten tot action en vice versa. De voor de hand liggende ‘madeleine’-scène uit A la recherche du temps perdu passeert als voorbeeld de revue. De Cupere laat enkele geuren op ons geheugen los en plots moet ik denken aan mijn grootmoeder. Hij lacht. Het is inderdaad een basisbestanddeel van 4711, eau-de-Cologne. Het zal echter niet bij iedereen een herinnering oproepen maar beeld je in dat je deze geur combineert met een visueel beeld waar het beeld zonder de geur niets zou zeggen, maar gecombineerd met deze geur wel een betekenis krijgt, dan kan men spreken van Olfactionisme. Daarentegen bij Olfactorisme is de geur op zich de belangrijkste (f)actor van het werk. Hier speelt geur zelf de hoofdrol. Het mooi voorbeeld hiervan is zijn recent gelanceerde Artfume Isola Comacina. Deze geurcompositie is samengesteld uit 48 ingrediënten die volgens de kunstenaar een link hebben met het eiland. De geur is een impressie en zet niet aan tot een specifieke actie. Het laat de toeschouwer ervaren hoe de kunstenaar het eiland in een geur heeft vertaald. Hier spreken we dan ook van het Olfactorisme.
De neus zet zich klaar voor de volgende geur
Ondertussen doceert de Cupere aan de PXL MAD School of Arts in Hasselt in het Open Lab olfactory art. In april 2018 ontving hij de prestigieuze Art and Olfaction Award in Londen. Peter schakelt over naar de wondere wereld van digital olfaction identification, herkenning door geur ter vervanging van de vingerafdruk. Bovendien werkt hij aan een doctoraatsstudie When scent makes seeing, when seeing makes scents.
Ruiken is big business waar geurlabs op inspelen. Het is geen geheim dat winkels geur inzetten om koopgedrag te stimuleren. Vriendelijker zijn Peter de Cupere’s concepten die o.a. Fruitella geurtjes op de kinderafdeling van ziekenhuizen laat zweven of geuren in tehuizen voor dementeerden als herkenningspunt in hun verwarde geesten. Hoe kunnen we de studiegeest stimuleren van onze jongeren? Met rozemarijn!
De schatkamer van de geurkunstenaar
De Cupere leidt ons langsheen verschillende kunstwerken in zijn atelier en vertelt gepassioneerd des petites histoires. Tegen de muur hangt het werk Smoke. Hij lacht terwijl hij vertelt dat het geen sinecure was om zoveel sigarettenpeuken te verzamelen. Gedreven door nieuwsgierigheid kunnen we het niet laten om eraan te snuffelen. Tot onze verrassing roept het bij beiden de geur van gerookt vlees op. Het is dan ook een verwijzing naar het verbrande lichaam en niet naar de sigarettenrook. In het SMAK hebben ze in hun collectie er één van 2 X 2 m bestaande uit 60.000 gebruikte sigarettenpeukjes!
Wil je weten hoe de dood ruikt? Bloed? Vervuiling? We zijn aanbeland in de schatkamer van de geurkunstenaar. Peter schroeft het ene na het andere flesje open en we ruiken de rauwe realiteit van het leven. Daarna volgen lieflijk bloemige geurtjes wachtend in het kabinet om zich te laten besnuffelen. We eindigen de rondleiding met de allerlekkerste geur uit het ganse assortiment: de geur van chocolade die zich heerlijk lang op de huid nestelt zodat het opmerkelijk verhaal van deze master of smell nog lang in ons geurengeheugen geprent blijft.
Dit artikel is eveneens gepubliceerd op theartcouch.be door Yves Joris en Gwendolina Willems.
“Fragrance is all about trying to communicate emotion”, “Kunst” is een heel geschikt kanaal daarvoor, dat bewijst jouw heel boeiend artikel.
Dankuwel Caroline! was een bijzondere ervaring