Een fascinatie voor de schaduwkanten van het mens-zijn
On augustus 29, 2020 by GwenJoris Vanpoucke
Door Gwendolina Willems & Annelies Vanbelle
Wat te verwachten van een kunstenaar die intense landschappen, bloemen, marines schildert? Een verdwaalde romantische ziel in een Francis Bacon-achtig atelier? Niets blijkt minder waar. Joris Vanpoucke ontvangt ons in zijn behoorlijk smetteloze biotoop, waar alles zorgvuldig een plek krijgt, zijn werken zij aan zij met biografieën van zijn geliefde grootmeesters.
Erg benieuwd zijn we naar de ontmoeting met deze tot nog toe haast onzichtbaar gebleven jonge schilder. Hij nodigt ons minzaam uit in zijn herenwoning hartje Antwerpen, een kleine stadsoase waar planten een hoofdrol vertolken. We nemen plaats op het balkon op de eerste verdieping, tussen het weelderige groen. Myrthe, verveine, een grote avocadoplant – hier is een kenner aan het werk, meteen bemerken we zijn diep doorvoelde verbondenheid met de natuur.
Troost vindt hij in zijn groene bubbel hier in de stad, die hem de rust verschaft zich te concentreren op zijn werk. Als dat niet voldoet, trekt hij naar de Hobokense polder, die heel dichtbij is, of verder weg voor een paar dagen, om op adem te komen en op te laden.
“Nooit was het een bewust plan of verlangen om kunstenaar te worden”, vertelt hij ons. “Ik volgde een opleiding als illustrator en grafisch vormgever en probeerde in die richting werk te vinden. Maar het gaf me te weinig voldoening om in opdracht van anderen te werken, ik wou iets voor mezelf uitbouwen. Op dat moment kreeg ik de kans om midden in de natuur te gaan wonen, in het huis van mijn overleden grootmoeder. Ik wendde mij wat af van het wereldse geweld, legde gepassioneerd een tuin aan en begon planten te tekenen; ik richtte me op mijn directe leefwereld.”
Gewone levens
Tot op heden zijn bloemen en planten het figuratieve vertrekpunt van Joris Vanpoucke om een intense gevoelswereld tot uiting te brengen. Eerste tekende hij vooral – vier jaar geleden pas begon hij te schilderen. Hij zocht in dit medium zijn weg als autodidact, met in het begin vooral grote (zelf)portretten om de mogelijkheden van de olieverf goed te verkennen.
Omwille van praktische redenen ging hij terug in de stad wonen, maar niet zonder een stuk van de groene oase mee te nemen. “Ik hou ervan alleen te zijn, hier tussen mijn planten, mijn boeken, mijn schilderijen. Volledig verdwijnen in mijn creatieve flow, terwijl de wereld daarbuiten ‘oplost’, dat is wat mij het gelukkigst maakt, mijn leven zin geeft.”
Pas na een lange babbel troont hij ons schoorvoetend mee naar de bovenverdieping, om het werk te tonen waar hij aan bezig is voor de komende tentoonstelling in DMW Gallery. “Jullie zijn bevoorrecht dat jullie hier toegelaten worden, ik houd deze plek het liefst voor mezelf”, vertelt hij. Mooi geschikte tubes Rembrandt-verf verraden een gestructureerde geest. “Ik werk meestal van 10u tot 22u, met een paar pauzes voor gezond eten, wat wandelen of fietsen. Ik functioneer het best als ik goed voor mezelf zorg. Die mythe van de getormenteerde artiest die een woelig en uitermate romantisch leven leidt, is niet aan mij besteed.”
Zijn atelier is volgestouwd met boeken over bekende kunstenaars. We ontwaren Titiaan, Lucian Freud, Vincent van Gogh. “Ik lees dit niet per se om hun technieken te onderzoeken, maar omdat hun levensverhaal me boeit. Wat meestal blijkt is dat ze eigenlijk ook maar mensen waren, met hun onzekerheden, niet de legendarische iconen die men ervan maakt.”
De lokroep van de nachtmerrie
Zijn nuchtere blik en bescheidenheid sieren hem. Niettemin zijn we verbluft bij de aanblik van zijn werk. In het kleine atelier lijken zijn schilderdoeken nog groter. Zijn heel eigen, diepe coloriet zuigt ons mee. Al heel snel hebben we door dat deze ervaring ons voert voorbij louter de representatie van bloemen, bomen, marines en landschappen. Het figuratieve is slechts een aanzet om de intuïtie uit te nodigen tot een vrije loop, gestuurd door een rijke, dynamische gevoelswereld.
Daarin: veel donkerte, maar ook een authentieke connectie met het mythische aspect van de natuur. Joris Vanpoucke: “Het duistere kleurgebruik is niet bewust, dat ontstaat gewoon, ik laat dit gebeuren omdat ik er ook een zeker comfort in vind. Donkerte is voor mij niet meteen afschrikwekkend, eerder fascinerend. Ik zie mijn werk wel eens als een nachtmerrie waaruit je niet wil ontwaken, uit fascinatie voor hetgeen je met de rede niet kunt vatten. De schaduwkant van het mens-zijn, voor mij een essentieel onderdeel van het leven. De lokroep van de donkerte… Ik durf me eraan over te geven zonder er bang voor te zijn.”
Niet te braaf
Vanpoucke vertrekt van het figuratieve – vaak meanderende, lichtgekleurde lentebloesems tegen een schemerige, meer obscure achtergrond – maar zorgt dat hij halverwege ongeveer het werk bewust ‘kapotmaakt’. De toevalligheden die dan ontstaan, brengen hem op een nieuw spoor. Een onverwachte veeg of beweging die ervoor zorgt dat hij onvermoede wegen inslaat, dat alles minder vanzelfsprekend wordt. “Het mag niet te braaf zijn, niet te voorspelbaar”, oppert hij.
Het is een vloeiende wisselwerking tussen zijn hand en het schilderij, gevoelens die sturen en verf die daarin bijstuurt, een voortdurende dynamische dialoog, ingrepen die voortkomen uit zijn actuele gemoedstoestand en die tegelijkertijd louterend zijn. Op zijn doeken zijn bijna transparante stukken maar ook dikke klodders te vinden, onderhuids schuilen zelfs nog sporen van acties die je niet meteen aan de oppervlakte bemerkt, maar die je wel ziet als je je positie wijzigt, als de lichtinval plots anders is. Joris: “De synergie van al deze technieken creëert diepte in een schilderij. De eerste kleurlaag vormt de referentie voor de algemene sfeer, vervolgens werk ik van ruw naar gedetailleerd.”
Het is bijna tijd om afscheid te nemen. We merken dat we lang genoeg zijn ingebroken in deze ingetogen cocon, en willen de artiest opnieuw in zijn intieme wereld laten. Voor het buitengaan toont Joris ons nog een paar potloodtekeningen, van planten op canvas, op een primer van krijt en caseïne. Een bijzonder effect, zoals in oude botanische tekeningen, maar dan bereikt via een hedendaagse omweg. We zien dat hij tekent met het grootste gemak, met grote technische verfijning. “Tekenen is voor mij een meditatieve handeling. Schilderen vergt meer van me, is toch meer een strijd. Maar beide zijn nodig en houden me als kunstenaar in balans. Alles samen vormen ze een zoektocht naar mezelf, naar de zin van het leven en wat ik hierin kan betekenen. Zo creëer ik iets wat mezelf vertegenwoordigt.”
‘Mare’ is de eerste Belgische solotentoonstelling van Joris Vanpoucke. De tentoonstelling loopt van 3 september tot 10 oktober in DMW Gallery, Antwerpen. Open elke donderdag, vrijdag en zaterdag van 14-18u en op afspraak (info@dmwgallery.be).
Dit artikel verscheen ook op theartcouch.be.
Amateur in de kunstwereld, ben ik vooral geboeid in het levensverhaal achter de kunstenaar … Art Explorer alias “Gwen” stelt me nooit teleur.