Op bezoek bij de kunstenaar

Kunst is er voor de mens

On februari 10, 2020 by Gwen

Een slingerende tarzan baant zich een weg door een wirwar van exotische planten. Doorheen de glazen koepel verjaagt de zon het dominante zwart. De belofte aan een zonnigere toekomst? Of vormt de koepel een bescherming tegen het verblindende licht van een te uitbundige wereld? We staan voor één van de imposante houtskooltekeningen van Benny Luyckx tijdens de jaarlijkse fundraising bij WARP. Voor kunstwerken die vragen oproepen, trek ik met veel plezier richting het atelier op zoek naar antwoorden.

Goed of slecht

De voordeur zwaait open op een koude januarimorgen. De warmte stroomt me tegemoet wanneer Benny me begroet. Hij is niet alleen. Vele gezichten staren me aan. Zowel vriendelijke als strenge en norse blikken begeleiden ons op weg naar de woonkamer. Portretten bedekken de muren. Nog geen spoor van houtskool te ontdekken. Olieverf zwaait hier de plak. Maar wie zijn deze mensen? Zijn ze goed of slecht? Benny schept klaarheid over het portret van een vrouw in een blauwwit gestreepte bloes: “Deze charmante dame was een kampbewaakster tijdens WOII.”

Elke dag maakt Benny kunst begrijpbaar voor zijn studenten aan de Academie van Sint-Niklaas. Kunst hoeft niet hermetisch te zijn, kunst is er voor de mens. De mens staat centraal in al zijn werken. De mens in relatie tot de natuur en de dood. Hoe staat de mens in de maatschappij? We praten over hoe de Brexit een welvarende maatschappij in twee kampen verdeeld heeft. Hoe kan het dat een mens in een welvarende samenleving in staat is tot gruwel? En welke positie zou jij innemen? Kiezen voor de veiligheid van jezelf en geliefden ten koste van vrije meningsuiting? Dit universeel thema werd de insteek voor een reeks portretten over WOII.

Hij portretteerde zowel goede als slechte mensen. Enkel te onderscheiden door de witte Romeinse cijfers die Benny aanbracht op hun voorhoofd. De nazi’s worden zowel ontmenselijkt als ontmaskerd door deze nummering. Het zijn de vijftien deelnemers aan de beruchte Wannsee conferentie. Tijdens een etentje in de bij Berlijn gelegen Villa Marlier werd het lot van een gans volk beslecht. Op 20 januari 1942 besloten deze mannen in minder dan twee uur tijd om de Endlösung uit te voeren. Deze beslissing veranderde gewone vaders en echtgenoten in beulen en moordenaars. Dit choquerende moment in de geschiedenis werd meermaals verfilmd zoals in de met een Golden Globe bekroonde film The Conspiracy (2001).

Maar er zijn gelukkig ook talrijke heldenverhalen als inspiratie voor de portretten zonder nummers. Benny vertelt het verhaal achter het schilderij van de Duitse studente Sophie Scholl. Een jonge verzetsstrijdster die op 21- jarige leeftijd werd geëxecuteerd met de guillotine. Haar laatste woorden waren: “Hoe kunnen we verwachten dat gerechtigheid de overhand krijgt als er bijna niemand bereid is om zich individueel aan een rechtvaardige zaak over te geven? Zo’n fijne, zonnige dag, en ik moet gaan, maar wat doet mijn dood er toe, als door ons duizenden mensen worden gewekt en tot actie worden aangezet.”

Benny gaat verder over de meubelmaker Georg Elser. Op zijn eentje beraamde hij een bomaanslag tegen Hitler. Finaal koste het zijn eigen leven. “Het is gevaarlijk om te oordelen als je het zelf niet hebt meegemaakt”, besluit Benny. Als kunstenaar verdiept hij zich volledig in zijn onderwerp om er vervolgens zijn eigen vertaling aan te geven.

Waarom ben je kunstenaar

Ruim twee jaar werkte hij aan deze portretreeks. Hij baseerde zich aanvankelijk op fotomateriaal waaruit nieuwe beelden ontstaan. Eerst laat hij ze rijpen en rusten in zijn hoofd, daarna komen ze terecht in schetsboekjes, die overal rondslingeren in zijn atelier. Ook zijn studenten daagt hij uit zijn om geen beelden te kopiëren, maar op zoek te gaan naar een spanning tussen onderwerpen. Stel jezelf de vraag welke kunstenaar je wil zijn. Benny wil kunst brengen die doet nadenken. Schone dingen maken is geen kunst.

Een opmerkelijke visie want Benny genoot een vrij conservatieve opleiding schilderkunst aan de Academie van Antwerpen. Hij heeft er technisch schoon leren schilderen. Maar de vraag naar wat je als kunstenaar te vertellen had, werd niet gesteld. De lange zoektocht naar het waarom van zijn praktijk kwam bij Benny pas na de opleiding. Na zijn studies begon hij onmiddellijk les te geven om een financiële stabiliteit op te bouwen. Als leraar schilder-en tekenkunst nodigt hij zijn leerlingen nu ook uit om te zoeken naar hun artistieke essentie.

Charcoal on paper

Nog voor hij in Antwerpen schilderkunst ging studeren, startte hij aan het Sint-Lucas in Gent de opleiding vrije grafiek. Tijdens deze studies leerde hij al werken met houtskool. “Maar ik was gebuisd”, vertrouwt hij me toe met een knipoog, “zonder enige uitleg van de leerkrachten.” Voor een gebuisde student brengt hij het er toch niet slecht vanaf. Ook de kleinere tekeningen in houtskool zijn prachtig uitgevoerd en dragen ook weer die menselijke boodschap uit.

De stigmatisering van bepaalde kwetsbare groepen zoals Joden, zwarten, zigeuners of vluchtelingen vertaalt hij door vlekken in hun gezicht aan te brengen. In A Woman verwijst hij eveneens naar de damesportretten van Hans Holbein de Jonge. Deze 16e-eeuwse schilder portretteerde dames met sjaals om het hoofd gewikkeld wat destijds werd beschouwd werd als een normale klederdracht.

Dezelfde subtiliteit om maatschappelijke thema’s aan te kaarten, vinden we terug in zijn vertaling van de vluchtelingencrisis. De beroemde Grote Golf van Kanagawa van de Japanse kunstenaar Hokusai herwerkt hij tot een tafereel met dreigende wolken en minuscule oranje stipjes verwijzend naar de reddingvesten vluchtelingen. Het witte frame refereert naar een zoekende camera.

“De grote houtskooltekening is nog niet volledig af “, waarschuwt hij me nog alvorens ik het ruime atelier achter het woongedeelte binnenstap. En hier sta ik even met mijn mond vol tanden. Een gigantisch wild landschap nodigt me uit: Stap er maar in en verdwaal even in deze fantasie. Is het een gevaarlijk of een aards paradijs? Zijn de planten giftig? Zit er een monster verborgen achter de struiken? Zo moeten de ontdekkingsreizigers zich gevoeld hebben in een ondoordringbare jungle, bedenk ik. Het kan echter ook de wereld zijn van vele gamers, op zoek naar spanning vanachter hun veilige computerscherm. De grids zijn een verwijzing naar de games die net zoals kunst een vorm van escapisme zijn. Is dit dan een werk zonder een mensfiguur, vraag ik hem? “Nee hoor, als je goed kijkt, zie je een adam gehurkt zittend aan de rand van het struikgewas.” Wat de invloed is van onze moderne wereld op de natuur, is maar één van de vele vragen die het werk oproept.

De Stad Sint-Niklaas komt binnenkort langs om één van zijn houtskoolwerken aan te kopen. En WARP zal tijdens het jaarlijkse kunstenparcours Coup de Ville het werk Eden tentoonstellen. Een Antwerpse galerie is eveneens geïnteresseerd in zijn werken. Zijn subtiele manier om de menselijkheid achter universele thema’s aan te kaarten, gecombineerd met een uitstekend vakmanschap, raakt duidelijk vele mensen. De studenten aan de academie mogen zich heel gelukkig prijzen met deze leraar.

---

Nog meer beeldmateriaal op www.bennyluckx.be

Info Coup de Ville via WARP

---

1 comment